زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

زبان پنجابی





‌پَنْجابی، مهم‌ترین زبان از شاخه شمال‌غربی خانواده زبان‌های هندو آریایی نو که مرکز اصلی رواج آن ایالت‌های پنجاب هند و پاکستان است.


۱ - معرفی اجمالی


این زبان در ایالت‌های هاریانا و هیماچال پرادش هند نیز زبان غالب است. حدود نیمی از جمعیت پاکستان و یک‌چهارم جمعیت ساکن در دهلی‌نو به پنجابی تکلم می‌کنند.
[۱] Katzner K، The Languages of the World، ج۱، ص۱۸۱، London/New York، ۲۰۰۲.


۱.۱ - گویش‌ها


گویش‌های مهم آن این‌هاست:
۱- دوآبی،
۲- پاتیالْوی،
۳- مالاوی،
۳- ماجْهی.
[۲] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.

غالباً گویش ماجهی را که در امریتسار هند و لاهور پاکستان رواج دارد، گونه معیار به شمار می‌آورند.
[۳] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
[۴] Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، ج۲، ص۱۳۱۶، London/New York، ۲۰۰۰.

۴- گریرسن،
[۵] Grierson G A، Lingustic Survey of India، ج۱، ص۱۶۹، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
[۶] Grierson G A، Lingustic Survey of India، ج۸، ص۲۳۳، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
[۷] Grierson G A، Lingustic Survey of India، ج۹، ص۶۰۹، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
را نیز از گویش‌های پنجابی به شمار می‌آورد، اما اکنون این نظر کمتر طرف‌دار دارد.
۵- دگری، را نیز از گویش‌های پنجابی به شمار می‌آورد، اما اکنون این نظر کمتر طرف‌دار دارد.
۶- لهندا، را نیز از گویش‌های پنجابی به شمار می‌آورد، اما اکنون این نظر کمتر طرف‌دار دارد.
[۸] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.


۱.۲ - تحولات زبان پنجابی


پنجابی از سده ۵ق/۱۱م زبان ادبی بوده، و ۳ دوره تحول را پشت‌سر نهاده است:
۱- پنجابی کهن (سده‌های ۴تا۱۰ق/۱۰تا۱۶م)،
۲- پنجابی میانه (سده‌های ۱۰تا۱۳ق/۱۶تا۱۹م)،
۳- پنجابی‌نو (از سده ۱۳ق/۱۹م تاکنون).
[۹] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.


۱.۳ - ابداع خط مخصوص


پنجابی زبان متون مقدس سیک‌هاست و خط مخصوص آن را دومین گورو (آموزگار، پیشوا) ی سیک‌ها در سده ۱۶م ابداع کرده است. به همین دلیل، این خط گورموکهی خوانده می‌شود که به معنای «از دهان گورو» است.
[۱۰] Katzner K، The Languages of the World، ج۱، ص۱۸۱، London/New York، ۲۰۰۲.
کهن‌ترین متن موجود به این خط آدی گرنته‌، کتاب مقدس سیک‌هاست که تاریخ کتابت آن ۱۶۰۴م است.
[۱۱] Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، ج۲، ص۱۳۱۶، London/New York، ۲۰۰۰.

پیروان سایر ادیان از خطوط دیگری نیز برای نوشتن پنجابی استفاده می‌کنند: هندوان از خط دوناگری و مسلمانان از خط فارسی ـ عربی.
[۱۲] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
خط فارسی ـ عربی از سده ۱۷م برای نگارش زبان پنجابی به کار رفته، و از سده ۱۹م تأثیر قواعد خط اردو در خط پنجابی افزایش یافته است. اکنون پنجابی رایج در پاکستان فقط به خط فارسی ـ اردو نوشته می‌شود.
[۱۳] Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۹۸، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.


۲ - آوا شناسی


پنجابی دارای ۱۰ مصوت /i، I، e، ε، ə، a، u، U، o، ə/ است و صامت‌های آن این‌هاست: /k، kh، g، c، ch، j، ŧ، ŧh، Đ، t، th، d، p، ph، b، ņ، m، ŗ، r، ŀ، I، š، s، h، y، v/ به علاوه، در گویش تحصیل‌کردگان صامت‌های /x، f، y، z/ نیز کاربرد دارد.
[۱۴] Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۸۷، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
[۱۵] Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۸۹، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.


۲.۱ - نواخت‌ها


پنجابی از معدود زبان‌های هند و آریایی است که نواخت در آن نقش تعیین‌کننده دارد. این زبان دارای ۳ نوع تکیه نواختی است: افتاده / ̀ / میانی/ ˉ/ و افراشته / َ / مثال: kòŗa «اسب»، kōŗa «تازیانه»، kóŗa «جذامی».
[۱۶] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.


۳ - صرف


اسم، صفت و ضمیر در زبان پنجابی دارای دو جنس مذکر و مؤنث، دو شمار مفرد و جمع، و ۵ حالت فاعلی (یا مستقیم)، غیرفاعلی، ندایی، ازی و دری/بایی است.
[۱۷] Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۹۹، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
[۱۸] Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۶۰۱، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
[۱۹] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.

صفت پیش از موصوف خود می‌آید و در صورتی که به صامت ختم شود، صرف نمی‌شود.
[۲۰] Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، ج۲، ص۳۱۸، London/New York، ۲۰۰۰.
ضمایر شخصی حالت اضافی نیز دارند.
[۲۱] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
برای نمایاندن نقش‌های نحوی کلمات، حروف اضافه پسایند نیز وجود دارد که به حالت غیرفاعلی متصل می‌شوند.
[۲۲] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
[۲۳] Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۶۰۲، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
تنها شماری از صفات صرف‌پذیرند و با موصوف پس از خود از لحاظ جنس، شمار و حالت مطابقت می‌کنند.
[۲۴] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.


۴ - نحو


ترتیب اجزاء جمله در زبان پنجابی فاعل ـ مفعول ـ فعل (SOV) است. در جمله‌های ماضی متعدی، فاعل غالباً حرف اضافه پسایند -ne می‌گیرد و فعل با مفعول مستقیم مطابقت می‌کند.
[۲۵] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۱، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.

پنجابی دارای دو نوع فعل واداری (سببی) است: فعل واداری ساده با افزودن -à-‌، و فعل واداری دوگانه با افزودن -Wà- به ماده فعل ساخته می‌شود: Lə̀bņa «یافتن»، ləbàņa «کسی را به یافتن واداشتن»، ləbwàņa «کسی را به وادار کردن کسی دیگر به یافتن واداشتن».
[۲۶] Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۱، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.


۵ - واژگان


شالوده واژگان زبان پنجابی را واژه‌های اصیل هندوآریایی تشکیل می‌دهد، اما پس از ورود اسلام به شبه قاره هند و گسترش زبان فارسی در پنجاب، انبوهی از واژه‌های فارسی (که برخی از آن‌ها اصل عربی داشتند) به زبان پنجابی سرازیر شد.
برخی از واژه‌های دخیل عربی ـ فارسی که عیناً یا با اندک تغییری در تلفظ یا معنی در پنجابی به کار می‌رودند، این‌هاست: آسمان، تریجه (میوه رسیده‌ای که از شاخه درخت برزمین می‌افتد؛ از: ته ریزه)، حق، خدا، رنج، زمین، زندگی، سادی (ساده)، عشق و موت.
[۲۷] تبسم، صوفی غلام مصطفیٰ، نفوذ فارسی در زبان پنجابی، ج۱، ص۱۹-۲۰، هلال، کراچی، ۱۳۳۳ش، ج ۲، شم‌ ۴.


۶ - فهرست منابع


(۱) تبسم، صوفی غلام مصطفیٰ، نفوذ فارسی در زبان پنجابی، هلال، کراچی، ۱۳۳۳ش، ج ۲، شم‌ ۴.
(۲) Bhatia T K، Punjabi، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
(۳) Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، London/New York، ۲۰۰۰.
(۴) Grierson G A، Lingustic Survey of India، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
(۵) Katzner K، The Languages of the World، London/New York، ۲۰۰۲.
(۶) Shackle Ch، Panjabi، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.

۷ - پانویس

 
۱. ↑ Katzner K، The Languages of the World، ج۱، ص۱۸۱، London/New York، ۲۰۰۲.
۲. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۳. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۴. ↑ Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، ج۲، ص۱۳۱۶، London/New York، ۲۰۰۰.
۵. ↑ Grierson G A، Lingustic Survey of India، ج۱، ص۱۶۹، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
۶. ↑ Grierson G A، Lingustic Survey of India، ج۸، ص۲۳۳، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
۷. ↑ Grierson G A، Lingustic Survey of India، ج۹، ص۶۰۹، Delhi etc، vol I، ۱۹۷۳، vols VIII-IX، ۱۹۶۸.
۸. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۹. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۱۰. ↑ Katzner K، The Languages of the World، ج۱، ص۱۸۱، London/New York، ۲۰۰۲.
۱۱. ↑ Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، ج۲، ص۱۳۱۶، London/New York، ۲۰۰۰.
۱۲. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۱۳. ↑ Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۹۸، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
۱۴. ↑ Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۸۷، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
۱۵. ↑ Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۸۹، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
۱۶. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۲۹۹، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۱۷. ↑ Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۵۹۹، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
۱۸. ↑ Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۶۰۱، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
۱۹. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۲۰. ↑ Campbell G L، Compendium of the World’s Languages، ج۲، ص۳۱۸، London/New York، ۲۰۰۰.
۲۱. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۲۲. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۲۳. ↑ Shackle Ch، Panjabi، ج۱، ص۶۰۲، The Indo-Aryan Languages، ed G Cardona and Dh Jain، London/New York، ۲۰۰۳.
۲۴. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۰، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۲۵. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۱، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۲۶. ↑ Bhatia T K، Punjabi، ج۱، ص۳۰۱، International Encyclopedia of Linguistics، ed W Bright، New York/Oxford، ۱۹۹۲، vol III.
۲۷. ↑ تبسم، صوفی غلام مصطفیٰ، نفوذ فارسی در زبان پنجابی، ج۱، ص۱۹-۲۰، هلال، کراچی، ۱۳۳۳ش، ج ۲، شم‌ ۴.


۸ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «زبان پنجابی»، شماره۵۵۴۸.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.